Yüzölçümü 727,5 km kare olup, denizden yüksekliği 1750 metredir.
GEVAŞ RESİMLERİ
GEVAŞ FOTOĞRAFLAR
GEVAŞ MANZARALAR
GEVAŞ GÖRÜNTÜLER
GEVAŞ TARİH
GEVAŞ COĞRAFYA
GEVAŞ KİLİSE
GEVAŞ
VAN GEVAŞ
GEVAŞ İLÇE TARİH
GEVAS (VESTAN)
GEVAŞ RESİMLER
GEVAŞ FOTOĞRAFLAR
GEVAŞ MANZARALAR
GEVAŞ GÖRÜNTÜLER
GEVAŞ TANITIM
GEVAŞ TARİH
GEVAŞ
VAN GEVAŞ
Gevaş ilçesinin tarihi geçmişi M.Ö. 5 bin yıllarına dayanmaktadır. 1071 yılında Malazgirt Zaferi sonrası bir Türk şehri olmuştur. Van Sancağı'na bağlı nahiye olarak varlığını sürdürmüştür.
Osmanlı İmparatorluğu'nun hakimiyetine giren Gevaş, 1914 yılında Doğu Anadolu'da başlayan Rus ve Ermeni işgaline uğramış, 31 Mart 1918 tarihinde Rus işgalinden
kurtarılmıştır. 1927 yılında şimdiki yerinde geniş bir araziye kurulmuştur.
Gevaş’ın tarihi geçmişi çok eskidir. M.Ö. 8-9 ncu Y.Y.larda Urartuların bu bölgeye yerleştiği, M.Ö. 5 bin yıllarında Sümerlerin buradan Mezopotamya’ya geçtiği, yine aynı yüz yıllarda Mete’lerin ve Asurluların istilasına uğradığı kısa bir süre sonra Pers İmparatoru KOROR zamanında parlak bir uygarlık yaşadığı rivayet
edilmektedir. Gevaş M.S.639 yılında Hz..Ömer zamanında Komutan Abdurrahman zamanında fethedilerek İslam topraklarına dahil edilmiş ve bu tanışma Hakkari ili ile aynı tarihte olmuştur. Daha sonra sürekli Araplar ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. Bu süreç Selçuklu Türklerinin bölgeye gelerek yerleşmelerine kadar devam eder.
1054 yılında Selçukluların bölgeye gelişleri Tuğrul Bey zamanında olmuştur. Bu komutanın komutasında Van Gölü çevresine gelen Türkler buraları vatan edinmişler, 1071 yılında Malazgirt Zaferi ile Anadolu kapılarının Türklere açılmasıyla Vaspurakan adlı Gevaş bir Türk şehri olmuştur.
Yerleşik Müslümanların karakterleri gereği inanç örf ve geleneklerine bağlı oldukları gibi kendilerinden olmayan komşularının da bu yaşantılarına yardımcı olmaları münasebetiyle Gevaş bölgede bir huzur şehri olmuştur.
Bölgesinde önemli bir yerleşim ve ticaret merkezi olan Gevaş Van sancağına bağlı bir nahiye olarak varlığını devam ettirmiştir. Aynı dönemde İlhanlıların istilası, beylerin çekişmesinden en az etkilenen yer yine Gevaş olmuştur. Akkoyunluların özellikle Mir İzettin Şir zamanında uzun bir barış ve zenginlik yaşanmıştır.
Urartular zamanında yapılan Hişet kalesi zamanın önemli bir tarihi eseri olarak çoğu yıkılmış bugün içinde sadece bir duvarı ve kalıntıları mevcuttur. Kalenin doğusunda inşa edilen ve halen varlığını devam ettiren İzettin Şir camii ve külliyesi Selçuklu zamanının önemli bir eğitim ve kültür merkezi olmuştur.
Cami çevresinde Selçuklulara ait çoğu şehit ve alimlerden oluşan binlerce mezar, Celme Hatun (Halime Hatun ) kümbeti devrin önemli eserlerindendir. Selçuklu İmparatorluğunun yıkılışından sonra, beyliklerin daha sonra Osmanlı İmparatorluğunun hakimiyetine giren Gevaş Osmanlı şehirleri ansiklopedisinde hak ettiği yeri almıştır.
1308 yılından itibaren Osmanlıların eline geçen Gevaş 1914 yılında Doğu Anadolu’da başlayan Rus işgaliyle birlikte Ermeniler de bölgeyi işgal etmişler (fakat bölgede hiçbir zaman müstakil bir ermeni krallığı olmamıştır.) 31 MART 1918 tarihinde Rus işgalinden kurtarılarak gerçek sahibi olan Türklerin eline geçmiştir.
Sonuç olarak; Van ve yöresinde muhtelif zamanlarda yapılan kazılarda da Mezopo-tamya’da yaşayan ve asyanik kavimler de denilen kavimlere ait bir takım malzemelerin bulunması ve Gevaş’ın da bu yol üzerinde olması ilçenin tarihinin yukarıda belirtilen devirlere dayandığını göstermektedir.
GEVAŞ İLÇE COĞRAFYA
Gevaş İlçemiz Türkiye’nin doğusunda 42 derece 40 dakika ve 44 derece 30 dakika doğu boylamları ile 37 derece 43 dakika ve 39 derece 26 dakika kuzey enlemleri arasında yer alır. Yüzölçümü 727.5 km. kare olup, deniz seviyesinden yüksekliği 1.750 metredir. İlçe Güney Doğu Torosların bir uzantısı olan Kavuşahap dağlarının en yükseği olan Artos Dağının (3650 m.) eteğinde kurulmuştur.
Doğusunda Gürpınar, batısında Hizan ve Tatvan (Bitlis) İlçeleri, kuzeyinde Van Gölü, kuzeydoğusunda Edremit, güneyinde Çatak, güneybatısında da Bahçesaray ilçeleri bulunur. İl merkezine uzaklığı 40 km. dir. İlçe Merkezi ilk defa 1264 tarihinde şimdi bulunduğu yerden 20 km. uzaklıktaki Tatvan istikametindeki Yuva köyü civarında kurulmuş, buranın tenhalığı dolayısıyla 1297 yılında bugün bulunduğu,
Urartuların VOSTAN, Selçukluların VESTAN dedikleri yere taşınmış ve GEVAŞ adını almıştır. Yerleşim itibariyle İlçe Merkezi Artos dağının eteğinde geniş bir araziye yayılmış, köyleri ise özellikle Daldere bölgesi dağlık bir arazi üzerine kurulmuştur. Belli başlı bir akarsuyu olmayan ilçemizin Pınarbaşı mahallesi ile İliköyü arasında bulunan araziden çıkan akar sular ile arazi sulanmaktadır.
İçme suyunun büyük bir kısmı da yine bu bölgeden temin edilmektedir. Yemyeşil görünümü ve zengin bitki örtüsüyle şirin bir yapıya sahip ilçemizin iklim açısından, kışları soğuk ve sert yazlar ise sıcak ve kuraktır. Sonbahar aylarında fırtınaları meşhurdur.
GEVAŞ İLÇE SOSYAL VE EKONOMİ
EKONOMİK VE SOSYAL DURUM
Gevaş Sosyal açıdan Van’ın ileri ilçelerindendir. Geniş arazi yapısıyla gelişmeye müsaittir. Son birkaç yıl içerisinde İlçe gelişimine paralel olarak inşaat alanında bir patlama olduğu gözle görülebilir. Eski yapılara nazaran betonarme ve çok katlı evler yapılmaktadır. Yerleşimin oldukça geniş bir alana yayılması, evlerin birbirine olan uzaklığı yerel hizmetlerin sağlıklı görülmesine engel olmaktadır. Bunun temel sebebi de tarım arazilerine yakın yerleşimin tercih edilmesidir.
2007 yılı ADNKS. Projesi kapsamında İlçemiz nüfusunda geçmiş nüfus sayımına nazaran (184) çok az bir artış olduğu gözlenmektedir. Gerek İlçe Merkezi ve gerekse Köylerden büyük şehirlere yoğun bir şekilde göç yaşandığı görülmektedir. Son yıllarda ilçe merkezinde yapılmaya başlanan çok katlı ve betonarme evlerin aynısı bugün köylerimizde de yapılmaktadır. Aynı şekilde ilçe merkezde yakacak olarak kullanılan maddeler köylerimizde de kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca köylerimizin asfalt yol,elektrik ve şebeke suyuna kavuşmasıyla tüm elektronik eşyaların köylerde de kullanılmaya başlanmış olması sosyal açıdan gelişmeye birer örnek teşkil etmektedir.
İlçemizde yapılan binaların çokluğu ile konut açısından sıkıntı yaşanmamaktadır.Bunun yanında mevcut belediye sosyal konutları yanında aşağıda dökümü gösterilen kamu kurum ve kuruluşlarına ait lojmanların varlığı da bu sorunu çözmede büyük önem arz etmektedir.
TEMEL GEÇİM KAYNAKLARI
İlçenin temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.Yüzölçüm içerisinde % 66’lara ulaşan mera varlığı hayvancılığı bir adım öne çıkarmaktadır. İlçede toplam 4920 büyükbaş, 57.305 küçükbaş hayvan ve 4.880 adet arı kovanı bulunmaktadır. Yıllık süt üretimi yaklaşık 20.000 ton civarındadır. Bunun yanı sıra küçükbaş hayvan mevcudu süt üretiminde önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Yıllık yapağı üretimi yaklaşık 50-60 ton civarındadır.Son iki yıl içerisinde DAKP. Kapsamında uygulanan projeler İlçe tarımına büyük önem kazandırmıştır.
İlçenin tarımsal faaliyete uygun yaklaşık 105.000 da arazisi mevcuttur. Bu arazi içerisinde önemli ölçüde yem bitkileri tarımı yapılmaktadır. Kalan alan içerisinde yeşil ve kuru fasülye gibi sebzeler ile meyve üretimi önemli yer tutmaktadır. Sebze üretimi yaklaşık 8-10 bin ton civarındadır.
İlçede ayrıca önemli düzeyde arıcılık faaliyeti yapılmakta olup, 5 bin adet arılı kovan mevcuduyla yıllık 100 ton civarında bal üretimine sahip bulunmaktadır.Bununla birlikte Van Gölünde inci kefali avcılığı yapılmakta olup, yıllık yaklaşık 4-5 bin ton avlanma kapasitesine sahiptir. Tatlı sularda ise alabalık üretimi
yaygınlaşmakta olup, yıllık yaklaşık 15-20 ton civarında balık üretim kapasitesine sahip bulunmaktadır. Dereağzı Mahallesinde kurulan inci kefali işleme merkezinde deneme üretimi yapılmaktadır. Tarımsal veriler tablo halinde ektedir.
GEVAŞ İLÇE KÜLTÜR
KÜLTÜR
Gevaş’ın kültür tarihi eğitim tarihinden evvel başlamıştır. Halen tüm tazeliğini koruyan gelenek görenek ve adetleri yanında anlatıla gelen efsaneler bakımından da Gevaş’ın kültür tarihinin eskilere dayandığını göstermektedir. Bunlardan meşhur olanı Gevaş’ın adını da aldığı Artos dağı efsanesi ile Akdamar efsanesidir.
Artos dağı efsanesinde eski adı Vestan olan ilçenin isminin nereden geldiği ile ilgilidir. Mahalli çevrede bu isim üzerine çeşitli rivayetler bulunmakla beraber en çok anlatılanı ise şöyle rivayet edilir : Eskiden Hakkari, Ağrı, Van ve diğer çevrelerden gelen hacı adayları burada toplanıp, kafilenin tamamının gelmesini beklerlermiş. Bu nedenle dinlenilen, yorgunluk giderilen yer anlamında VESTAN demişlerdir. Diğer bir rivayet ise Artos dağı efsanesidir. Bu efsanede adı geçen Gevi ananın çok zengin olduğu ve misafirperver olduğunun anlatılmasıdır. Herkese yemek ikramında bulunduğu söylenen Gevi ana için halk arasında haydi GEVİ ANANIN AŞINA GİDELİM diyerek yemek yemeye gelirlermiş, daha sonra bu deyim GEVAŞ haline dönüşmüştür.
Diğer meşhur efsanede Akdamar adası efsanesidir. Kilise papazının kızına aşık olan Müslüman bir Türk gencini kız da sevmektedir. Gizli gizli görüşen aşıklar buluşmalarının Ada’da devam etmesini istemişler, buradaki buluşma kıyıya gelen kızın elindeki fenerle oğlana işaret vermesi şeklindedir. Bir gün kızın babası durumu fark edince çok kızar ve kızını takibe başlar. Yine bir akşam kız kıyıya gelip sevgilisine işaret verir. O an da kızın babası gelerek ışığı söndürür ve kızı olan Tamara’ya çok kızar. Işık kaybolunca genç yolunu şaşırarak kıyıya çıkamaz ve gölde boğulur.
Boğulma sırasında can havliyle AH TAMARA yaktın beni diye bağırır. Bundan böyle Ahtamara Akdamar olarak söylene gelmiştir. Yakın tarihimize baktığımızda da kültür zenginliğimizi görebiliriz. 1942 yılında Gevaş’ın Kurtuluşu çerçevesinde ilk kutlamalar çeşitli etkinliklerle başlamış, günümüzde de devam etmektedir. Öğrenciler arasında düzenlenen resim, şiir, kompozisyon gibi yarışmalar İl düzeyinde de düzenlenmekte katılan öğrencilerimizin başarı derecelerine her yıl yenileri katılmaktadır. Ayrıca Gevaş halkı inançları gereği yardımsever, birbirleri ile iyi ilişkiler içerisinde yaşamaktadırlar. Son zamanlarda bile bu öz değerler varlığını korumaktadır. Misafirperverlik, bayramlaşma, cenazeye katılım akabinde acıları paylaşma çerçevesinde devam eden 3-7 gün boyunca taziyelerde bulunma bu sürede cenaze evinde yemek pişirilmemesi ve bu ihtiyaçların komşular tarafından temini, hasta ziyaretleri, asker uğurlamaları, hacı adaylarını uğurlama, karşılama ve ziyaret en güzelleridir. Buna ilaveten düğünlerdeki birlikteliğin devam etmesi bu güzel hasletlere örnektir.
Yukarıda anlatılan adet ve görenekler tüm köylerimizde de devam etmektedir.
Halen yaşayan insanların hatıralarında mevcut diğer tarihi bir gerçekte, eskiden Hişet Mahallesinde bulunan İzettin Şir Camiinde kılınan Cuma namazından sonra tüm mahalle halkının cemaati beşer onar halinde evlerine götürüp öğlen yemeklerini beraberce yedikleridir. Bu da Gevaş halkının güzel adetlerindendir.
İlçemizde Tiyatro salonu bulunmamaktadır.Fakat Beşiktaş Kültür Merkezi tarafından Halk Eğitimi Merkezi salonumuza
(VİZONTELE)Sinema makinesi ,koltuk ve diğer malzemeler alınarak İlçemiz modern bir sinema salonuna kavuşturulmuş olup; bu salonumuz tiyatro sergilenmesine de müsaittir.Ocak 2002 yılı içerisinde bu salonumuzda Devlet Tiyatro Sanatçılarımız iki oyunu (4) seans olarak sergilemek suretiyle Halkımıza izlettirilmiş olacaktır.Spor faaliyeti olarak İlçemiz Gevaş spor şu anda 2.amatör kümede mücadele etmektedir.Ayrıca sosyal ve kültürel açıdan çeşitli zamanlarda Okullar arasında bazı etkinlikler düzenlenmektedir.
FOLKLOR :
Folklorik yönden Van’ın etkisi görülmekle beraber kendisine has zengin , renkli oyunları ve adetleri vardır. Düğünlerde oynanan oyunlar söylenen türkü ve maniler farklı özellikler taşır. Halk arasında en çok Gırgırani, Dokuzlu, Tekayak, Koçeri, Bablekan ve Kelekvan oyunları oynanır.
YEMEKLER :
Gevaş İlçesi mutfak zenginliği yönünden Van İlinde önemli bir yer tutar, İlçeye Has Yemeklerden biri olan Keledoş başta olmak üzere Tandırda Van Balığı, Cılbır , Pişirok , Helis en önemli yerel yemekler olarak kültürümüzde yerlerini korumaktadırlar.
EDEBIYAT
Toprağı verimli , bereket kaynar,
Havası da bir başkadır Gevaş’ın
Görmeye doyulmaz , görenler anlar,
Tabiatı bir başkadır Gevaş’ın
Her tarafı evliyalar diyarı,
Buz gibi o Aslı Hatun pınarı,
Baklakar’da Şehit Osman Makberi,
Tarihi de bir başkadır Gevaş’ın
Mayısta süslenir kupkuru yerler,
Lisanı haliyle zikirde güller
Seyrine buyurun mis gibi beyler
Baharı da bir başkadır Gevaş’ın
Sıcak günde bile akşamlar serin,
Van Gölü şifadır suları derin,
Akdamar Adası ayrıdır yerin,
Yaz mevsimi bir başkadır Gevaş’ın
Ekinler biçilir yapılır harman
Kışa azık gerek yakacak derman
Başlarken fırtına vermezki aman
Sonbaharı bir başkadır Gevaş’ın
Kar yağınca dağ tepeler bembeyaz
Gündüzün güneşli geceler ayaz
Nezle grip başlar tıkanır boğaz
Kış mevsimi bir başkadır Gevaş’ın
Faruk ARVAS
Kaymakamlık
Yazı İşleri Müdürü
MÜZIK:
Toycular Yarcan
Kolunda mercen
Ben sana hayran
Oy aman aman
Ben giderem Vestane
Yarim için fistane
Yare Fistan yaraşır
Ah bir giyse üstüne
Toycular Yarcan
Kolunda mercan
Ben sana kurban
Oy aman aman
Evleri yol üstüdür
Kemeri bel üstüdür
Her dem gidem o yare
Oy desinler dostudur.
(Anonim)
GEVAŞ İLÇE TURİZİM
TURİZM
Ülkemizin en büyük gölü olan Van Gölü kıyısında kurulmuş bulunan İlçemiz tabii güzelliği yanında turistik ve tarihi eserlere sahipliği açısından da oldukça zengindir. Özellikle yaz aylarında yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir. Gevaş’ta her devrin izlerine rastlamak mümkündür. Bunlardan bazıları başlıklar halinde aşağıda gösterilmiştir.
İZETTİN ŞİR CAMİİ :
Selçuklu döneminin mimari özelliklerini taşır. Miladi 1257 Hicri 635 yılında İzettin Şir adına Abdullah Han tarafından yaptırılmış, en son 2005 yılında restore edilmeye başlanan eser halen ibadete açık tutulmaktadır. (bkz. karşıyaka mahallesi)
HİŞET KALESİ : Urartulardan kaldığı bilinen kalenin bugün için bir duvarı kalmış parça ve yıkıntıları bulunmaktadır.(bkz. karşıyaka mahallesi)
HATUN (CELME HATUN) KÜMBETİ :
İzettin Şir kızı olan Halime Hatun adına yaptırılan kümbet gerek mimari gerekse bezemeleri ile Osmanlı öncesi Türk sanatının zarif bir örneğidir. HALİME HATUN türbesi 1325 Hicri 703 yılında yaptırılmıştır. Kare bir kaide üzerine inşa edilen eser çokgendir. Bu şaheser büyük usta Esed tarafından yapılmış, etrafında Besmele ile FETİH suresinin tamamı kemer üzerinde büyük ustalıkla yazılmıştır.
(bkz. karşıyaka mahallesi)
TARİHİ SELÇUKLU TÜRKLERİ MEZARLIĞI
Miladi 639 yılında fethedilen Gevaş, Selçukluların önemli merkezlerinden biri olmuştur. Bu nedenle çok sayıda mezarlık mevcuttur. İki kısımdan oluşan tarihi mezarlıkta çoğu şehit 60.000’ e yakın metfun bulunduğu söylenir. Bu tarihi mezarlık yanında çokta yatırın bulunduğu görünen bir gerçektir. (bkz. karşıyaka mahallesi)
GEVAŞ AKDAMAR ADASI KİLİSESİ
Kıyıdan 7 km. uzaklıkta Van Gölü içinde bulunan Akdamar Adası ve üzerinde bulunan Akdamar Kilisesi M.S. 915-921 yılları arasında VASPURAKAN kralı 1. Gagik tarafından yaptırılmıştır. Eserde iç duvarlar freskler dış duvarlarda rölyeflerle süslüdür. Dış duvarlarında çeşitli hayvan kabartmaları, kilise içerisinde boya ile yapılmış çeşitli resimler, Hz.İsa’nın çarmıha gerilmesi ve havarilerin figürleri mevcuttur. Eski yıllara nazaran turistik geziler azalmış ise de bölgesinde huzur şehri olan ilçemiz görülmeye değer tabii tarihi ve turistik zenginliklere sahiptir.
Akdamar adasındaki bu tarihi kilise, kültür varlıklarını koruma projesi kapsamında 2005 yılında restorasyon çalışmalarına başlanmıştır. Restorasyon süresince kilise ziyaretçilere kapatılmıştır.
GEVAŞ AKDAMAR İSKELESİ:
Akdamar adasına için ada karşısında işletmesi İl Özel İdare Müdürlüğünce yapılmakta olan iskeleden: S.S. Gevaş Akdamar Göl Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifine ait gemiler tarafından yapılmaktadır.
İskele Telefon Numaraları : 0(432) 6123864-2161505
KİLİSE DUVARLARINDAKİ HEYKEL VE RESİMLER
KUZEY CEPHESİ
Bu yönde Basta Incil Yazari Aziz Markos olmak üzere asagiya inildikçe sirasiyla Adem ile Havva nin yasak meyveyi yemesi , cenetten kovulma sahneleri ile Samson ’un düsmanini öldürme sahnesi , rozetler içinde veya ayakta havariler, azizler resim programi ile ana konular yer almaktadir.
Ayni cephede siren, deve, tavsana hücum eden kartal ve iki adet tavus kusu ile Yuda kentinin hükümdari Lezekiel ve Esaias canlandirilmistir.
DOĞU CEPHESİ
Bu cephede haç kolu duvarının üst kısmında incil yazarı Vaftizci Yahya (Ioannes Prodromos) ve hemen altındaki kabartma grubunun ortasındaki madalyonun içinde Bağdaş kurmuş oturur vaziyetteki Abbasi halifesi Muktedir olduğu tahmin edilen figür bulunmaktadır. Altındaki iki nişin etrafı aziz, havari ve peygamber figürleri ile bezenmiş olup , sağ elleri yukarı kalkık figürler bir şeyi işaret etmektedirler. Ortadaki dar uzun pencereyi kuşatan kabartmaların altındaki hayvan figürleri günlük hayattaki kesitleri ifade eder. Bu cephenin batısındaki figürlerde “ Ateşte üç ibrani genci” ve “Aslan ininde Daniel” efsaneleri canlandırılmıştır.
Güney Cephesi :
Bu cephedeki haç kolunun üst kısmında İncil Yazarı Lukas yer alır.Tepedeki Madalyonunun içinde Peygamber Samuel’in büstü bulunmaktadır. Bu cephede Tevrat ve İncil den sahneler birlikte görülmektedir. Sonradan ilave edilen çan kulesi orta mekandaki figürleri örtmüş olup iki yan duvarda konu olarak Hazreti Yunus, Davut ve Goliath efsaneleri canlandırılmıştır. Hz. Davut sapanıyla Kılıçlı,kalkanlı ve zırhlı Goliath’ı nasıl yendiği efsaneleri yer almaktadır. Bu cephenin batısında ise tahtta oturan ve kucağında İsa’yı taşıyan Meryem Ana figürü bulunur. Daha batıdaki pencere altında sırası ile Hz.İbrahimin oğlunu kurban etme sahnesi, Hz. Adem’in yasak meyveyi yemesi ve Hz.Yunusun denize atılıp balina tarafından yutulması ile kurtulması efsaneleri canlandırılmıştır.
Batı Cephesi :
Ana giriş olan bu cephede sonradan ilave edilen ön mekan çoğu figürleri örtmüştür. Bu cephedeki haç kolunun üstünde İncil Yazarı Aziz Matheus yer almaktadır.Bu yöndeki ana konu Vaspurakan Kralı I. Gagik’in kilisenin maketini Hz. İsa’ya sunması efsanesi canlandırılmış olup, Bu yöndeki diğer motifler ise Hz.İsa melekler ve kerubinler ile birlikte yer almaktadır.
GEVAŞ RESİMLERİ
GEVAŞ FOTOĞRAFLAR
GEVAŞ MANZARALAR
GEVAŞ GÖRÜNTÜLER
GEVAŞ TARİH
GEVAŞ COĞRAFYA
GEVAŞ KİLİSE
GEVAŞ
VAN GEVAŞ
GEVAŞ İLÇE TARİH
GEVAS (VESTAN)
GEVAŞ RESİMLER
GEVAŞ FOTOĞRAFLAR
GEVAŞ MANZARALAR
GEVAŞ GÖRÜNTÜLER
GEVAŞ TANITIM
GEVAŞ TARİH
GEVAŞ
VAN GEVAŞ
Osmanlı İmparatorluğu'nun hakimiyetine giren Gevaş, 1914 yılında Doğu Anadolu'da başlayan Rus ve Ermeni işgaline uğramış, 31 Mart 1918 tarihinde Rus işgalinden
kurtarılmıştır. 1927 yılında şimdiki yerinde geniş bir araziye kurulmuştur.
edilmektedir. Gevaş M.S.639 yılında Hz..Ömer zamanında Komutan Abdurrahman zamanında fethedilerek İslam topraklarına dahil edilmiş ve bu tanışma Hakkari ili ile aynı tarihte olmuştur. Daha sonra sürekli Araplar ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. Bu süreç Selçuklu Türklerinin bölgeye gelerek yerleşmelerine kadar devam eder.
1054 yılında Selçukluların bölgeye gelişleri Tuğrul Bey zamanında olmuştur. Bu komutanın komutasında Van Gölü çevresine gelen Türkler buraları vatan edinmişler, 1071 yılında Malazgirt Zaferi ile Anadolu kapılarının Türklere açılmasıyla Vaspurakan adlı Gevaş bir Türk şehri olmuştur.
Yerleşik Müslümanların karakterleri gereği inanç örf ve geleneklerine bağlı oldukları gibi kendilerinden olmayan komşularının da bu yaşantılarına yardımcı olmaları münasebetiyle Gevaş bölgede bir huzur şehri olmuştur.
Bölgesinde önemli bir yerleşim ve ticaret merkezi olan Gevaş Van sancağına bağlı bir nahiye olarak varlığını devam ettirmiştir. Aynı dönemde İlhanlıların istilası, beylerin çekişmesinden en az etkilenen yer yine Gevaş olmuştur. Akkoyunluların özellikle Mir İzettin Şir zamanında uzun bir barış ve zenginlik yaşanmıştır.
Urartular zamanında yapılan Hişet kalesi zamanın önemli bir tarihi eseri olarak çoğu yıkılmış bugün içinde sadece bir duvarı ve kalıntıları mevcuttur. Kalenin doğusunda inşa edilen ve halen varlığını devam ettiren İzettin Şir camii ve külliyesi Selçuklu zamanının önemli bir eğitim ve kültür merkezi olmuştur.
Cami çevresinde Selçuklulara ait çoğu şehit ve alimlerden oluşan binlerce mezar, Celme Hatun (Halime Hatun ) kümbeti devrin önemli eserlerindendir. Selçuklu İmparatorluğunun yıkılışından sonra, beyliklerin daha sonra Osmanlı İmparatorluğunun hakimiyetine giren Gevaş Osmanlı şehirleri ansiklopedisinde hak ettiği yeri almıştır.
1308 yılından itibaren Osmanlıların eline geçen Gevaş 1914 yılında Doğu Anadolu’da başlayan Rus işgaliyle birlikte Ermeniler de bölgeyi işgal etmişler (fakat bölgede hiçbir zaman müstakil bir ermeni krallığı olmamıştır.) 31 MART 1918 tarihinde Rus işgalinden kurtarılarak gerçek sahibi olan Türklerin eline geçmiştir.
Sonuç olarak; Van ve yöresinde muhtelif zamanlarda yapılan kazılarda da Mezopo-tamya’da yaşayan ve asyanik kavimler de denilen kavimlere ait bir takım malzemelerin bulunması ve Gevaş’ın da bu yol üzerinde olması ilçenin tarihinin yukarıda belirtilen devirlere dayandığını göstermektedir.
GEVAŞ İLÇE COĞRAFYA
Gevaş İlçemiz Türkiye’nin doğusunda 42 derece 40 dakika ve 44 derece 30 dakika doğu boylamları ile 37 derece 43 dakika ve 39 derece 26 dakika kuzey enlemleri arasında yer alır. Yüzölçümü 727.5 km. kare olup, deniz seviyesinden yüksekliği 1.750 metredir. İlçe Güney Doğu Torosların bir uzantısı olan Kavuşahap dağlarının en yükseği olan Artos Dağının (3650 m.) eteğinde kurulmuştur.
Doğusunda Gürpınar, batısında Hizan ve Tatvan (Bitlis) İlçeleri, kuzeyinde Van Gölü, kuzeydoğusunda Edremit, güneyinde Çatak, güneybatısında da Bahçesaray ilçeleri bulunur. İl merkezine uzaklığı 40 km. dir. İlçe Merkezi ilk defa 1264 tarihinde şimdi bulunduğu yerden 20 km. uzaklıktaki Tatvan istikametindeki Yuva köyü civarında kurulmuş, buranın tenhalığı dolayısıyla 1297 yılında bugün bulunduğu,
Urartuların VOSTAN, Selçukluların VESTAN dedikleri yere taşınmış ve GEVAŞ adını almıştır. Yerleşim itibariyle İlçe Merkezi Artos dağının eteğinde geniş bir araziye yayılmış, köyleri ise özellikle Daldere bölgesi dağlık bir arazi üzerine kurulmuştur. Belli başlı bir akarsuyu olmayan ilçemizin Pınarbaşı mahallesi ile İliköyü arasında bulunan araziden çıkan akar sular ile arazi sulanmaktadır.
İçme suyunun büyük bir kısmı da yine bu bölgeden temin edilmektedir. Yemyeşil görünümü ve zengin bitki örtüsüyle şirin bir yapıya sahip ilçemizin iklim açısından, kışları soğuk ve sert yazlar ise sıcak ve kuraktır. Sonbahar aylarında fırtınaları meşhurdur.
GEVAŞ İLÇE SOSYAL VE EKONOMİ
EKONOMİK VE SOSYAL DURUM
Gevaş Sosyal açıdan Van’ın ileri ilçelerindendir. Geniş arazi yapısıyla gelişmeye müsaittir. Son birkaç yıl içerisinde İlçe gelişimine paralel olarak inşaat alanında bir patlama olduğu gözle görülebilir. Eski yapılara nazaran betonarme ve çok katlı evler yapılmaktadır. Yerleşimin oldukça geniş bir alana yayılması, evlerin birbirine olan uzaklığı yerel hizmetlerin sağlıklı görülmesine engel olmaktadır. Bunun temel sebebi de tarım arazilerine yakın yerleşimin tercih edilmesidir.
2007 yılı ADNKS. Projesi kapsamında İlçemiz nüfusunda geçmiş nüfus sayımına nazaran (184) çok az bir artış olduğu gözlenmektedir. Gerek İlçe Merkezi ve gerekse Köylerden büyük şehirlere yoğun bir şekilde göç yaşandığı görülmektedir. Son yıllarda ilçe merkezinde yapılmaya başlanan çok katlı ve betonarme evlerin aynısı bugün köylerimizde de yapılmaktadır. Aynı şekilde ilçe merkezde yakacak olarak kullanılan maddeler köylerimizde de kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca köylerimizin asfalt yol,elektrik ve şebeke suyuna kavuşmasıyla tüm elektronik eşyaların köylerde de kullanılmaya başlanmış olması sosyal açıdan gelişmeye birer örnek teşkil etmektedir.
İlçemizde yapılan binaların çokluğu ile konut açısından sıkıntı yaşanmamaktadır.Bunun yanında mevcut belediye sosyal konutları yanında aşağıda dökümü gösterilen kamu kurum ve kuruluşlarına ait lojmanların varlığı da bu sorunu çözmede büyük önem arz etmektedir.
TEMEL GEÇİM KAYNAKLARI
İlçenin temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.Yüzölçüm içerisinde % 66’lara ulaşan mera varlığı hayvancılığı bir adım öne çıkarmaktadır. İlçede toplam 4920 büyükbaş, 57.305 küçükbaş hayvan ve 4.880 adet arı kovanı bulunmaktadır. Yıllık süt üretimi yaklaşık 20.000 ton civarındadır. Bunun yanı sıra küçükbaş hayvan mevcudu süt üretiminde önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Yıllık yapağı üretimi yaklaşık 50-60 ton civarındadır.Son iki yıl içerisinde DAKP. Kapsamında uygulanan projeler İlçe tarımına büyük önem kazandırmıştır.
İlçenin tarımsal faaliyete uygun yaklaşık 105.000 da arazisi mevcuttur. Bu arazi içerisinde önemli ölçüde yem bitkileri tarımı yapılmaktadır. Kalan alan içerisinde yeşil ve kuru fasülye gibi sebzeler ile meyve üretimi önemli yer tutmaktadır. Sebze üretimi yaklaşık 8-10 bin ton civarındadır.
İlçede ayrıca önemli düzeyde arıcılık faaliyeti yapılmakta olup, 5 bin adet arılı kovan mevcuduyla yıllık 100 ton civarında bal üretimine sahip bulunmaktadır.Bununla birlikte Van Gölünde inci kefali avcılığı yapılmakta olup, yıllık yaklaşık 4-5 bin ton avlanma kapasitesine sahiptir. Tatlı sularda ise alabalık üretimi
yaygınlaşmakta olup, yıllık yaklaşık 15-20 ton civarında balık üretim kapasitesine sahip bulunmaktadır. Dereağzı Mahallesinde kurulan inci kefali işleme merkezinde deneme üretimi yapılmaktadır. Tarımsal veriler tablo halinde ektedir.
GEVAŞ İLÇE KÜLTÜR
KÜLTÜR
Gevaş’ın kültür tarihi eğitim tarihinden evvel başlamıştır. Halen tüm tazeliğini koruyan gelenek görenek ve adetleri yanında anlatıla gelen efsaneler bakımından da Gevaş’ın kültür tarihinin eskilere dayandığını göstermektedir. Bunlardan meşhur olanı Gevaş’ın adını da aldığı Artos dağı efsanesi ile Akdamar efsanesidir.
Artos dağı efsanesinde eski adı Vestan olan ilçenin isminin nereden geldiği ile ilgilidir. Mahalli çevrede bu isim üzerine çeşitli rivayetler bulunmakla beraber en çok anlatılanı ise şöyle rivayet edilir : Eskiden Hakkari, Ağrı, Van ve diğer çevrelerden gelen hacı adayları burada toplanıp, kafilenin tamamının gelmesini beklerlermiş. Bu nedenle dinlenilen, yorgunluk giderilen yer anlamında VESTAN demişlerdir. Diğer bir rivayet ise Artos dağı efsanesidir. Bu efsanede adı geçen Gevi ananın çok zengin olduğu ve misafirperver olduğunun anlatılmasıdır. Herkese yemek ikramında bulunduğu söylenen Gevi ana için halk arasında haydi GEVİ ANANIN AŞINA GİDELİM diyerek yemek yemeye gelirlermiş, daha sonra bu deyim GEVAŞ haline dönüşmüştür.
Diğer meşhur efsanede Akdamar adası efsanesidir. Kilise papazının kızına aşık olan Müslüman bir Türk gencini kız da sevmektedir. Gizli gizli görüşen aşıklar buluşmalarının Ada’da devam etmesini istemişler, buradaki buluşma kıyıya gelen kızın elindeki fenerle oğlana işaret vermesi şeklindedir. Bir gün kızın babası durumu fark edince çok kızar ve kızını takibe başlar. Yine bir akşam kız kıyıya gelip sevgilisine işaret verir. O an da kızın babası gelerek ışığı söndürür ve kızı olan Tamara’ya çok kızar. Işık kaybolunca genç yolunu şaşırarak kıyıya çıkamaz ve gölde boğulur.
Boğulma sırasında can havliyle AH TAMARA yaktın beni diye bağırır. Bundan böyle Ahtamara Akdamar olarak söylene gelmiştir. Yakın tarihimize baktığımızda da kültür zenginliğimizi görebiliriz. 1942 yılında Gevaş’ın Kurtuluşu çerçevesinde ilk kutlamalar çeşitli etkinliklerle başlamış, günümüzde de devam etmektedir. Öğrenciler arasında düzenlenen resim, şiir, kompozisyon gibi yarışmalar İl düzeyinde de düzenlenmekte katılan öğrencilerimizin başarı derecelerine her yıl yenileri katılmaktadır. Ayrıca Gevaş halkı inançları gereği yardımsever, birbirleri ile iyi ilişkiler içerisinde yaşamaktadırlar. Son zamanlarda bile bu öz değerler varlığını korumaktadır. Misafirperverlik, bayramlaşma, cenazeye katılım akabinde acıları paylaşma çerçevesinde devam eden 3-7 gün boyunca taziyelerde bulunma bu sürede cenaze evinde yemek pişirilmemesi ve bu ihtiyaçların komşular tarafından temini, hasta ziyaretleri, asker uğurlamaları, hacı adaylarını uğurlama, karşılama ve ziyaret en güzelleridir. Buna ilaveten düğünlerdeki birlikteliğin devam etmesi bu güzel hasletlere örnektir.
Yukarıda anlatılan adet ve görenekler tüm köylerimizde de devam etmektedir.
Halen yaşayan insanların hatıralarında mevcut diğer tarihi bir gerçekte, eskiden Hişet Mahallesinde bulunan İzettin Şir Camiinde kılınan Cuma namazından sonra tüm mahalle halkının cemaati beşer onar halinde evlerine götürüp öğlen yemeklerini beraberce yedikleridir. Bu da Gevaş halkının güzel adetlerindendir.
İlçemizde Tiyatro salonu bulunmamaktadır.Fakat Beşiktaş Kültür Merkezi tarafından Halk Eğitimi Merkezi salonumuza
(VİZONTELE)Sinema makinesi ,koltuk ve diğer malzemeler alınarak İlçemiz modern bir sinema salonuna kavuşturulmuş olup; bu salonumuz tiyatro sergilenmesine de müsaittir.Ocak 2002 yılı içerisinde bu salonumuzda Devlet Tiyatro Sanatçılarımız iki oyunu (4) seans olarak sergilemek suretiyle Halkımıza izlettirilmiş olacaktır.Spor faaliyeti olarak İlçemiz Gevaş spor şu anda 2.amatör kümede mücadele etmektedir.Ayrıca sosyal ve kültürel açıdan çeşitli zamanlarda Okullar arasında bazı etkinlikler düzenlenmektedir.
FOLKLOR :
Folklorik yönden Van’ın etkisi görülmekle beraber kendisine has zengin , renkli oyunları ve adetleri vardır. Düğünlerde oynanan oyunlar söylenen türkü ve maniler farklı özellikler taşır. Halk arasında en çok Gırgırani, Dokuzlu, Tekayak, Koçeri, Bablekan ve Kelekvan oyunları oynanır.
YEMEKLER :
Gevaş İlçesi mutfak zenginliği yönünden Van İlinde önemli bir yer tutar, İlçeye Has Yemeklerden biri olan Keledoş başta olmak üzere Tandırda Van Balığı, Cılbır , Pişirok , Helis en önemli yerel yemekler olarak kültürümüzde yerlerini korumaktadırlar.
EDEBIYAT
Toprağı verimli , bereket kaynar,
Havası da bir başkadır Gevaş’ın
Görmeye doyulmaz , görenler anlar,
Tabiatı bir başkadır Gevaş’ın
Her tarafı evliyalar diyarı,
Buz gibi o Aslı Hatun pınarı,
Baklakar’da Şehit Osman Makberi,
Tarihi de bir başkadır Gevaş’ın
Mayısta süslenir kupkuru yerler,
Lisanı haliyle zikirde güller
Seyrine buyurun mis gibi beyler
Baharı da bir başkadır Gevaş’ın
Sıcak günde bile akşamlar serin,
Van Gölü şifadır suları derin,
Akdamar Adası ayrıdır yerin,
Yaz mevsimi bir başkadır Gevaş’ın
Ekinler biçilir yapılır harman
Kışa azık gerek yakacak derman
Başlarken fırtına vermezki aman
Sonbaharı bir başkadır Gevaş’ın
Kar yağınca dağ tepeler bembeyaz
Gündüzün güneşli geceler ayaz
Nezle grip başlar tıkanır boğaz
Kış mevsimi bir başkadır Gevaş’ın
Faruk ARVAS
Kaymakamlık
Yazı İşleri Müdürü
MÜZIK:
Toycular Yarcan
Kolunda mercen
Ben sana hayran
Oy aman aman
Ben giderem Vestane
Yarim için fistane
Yare Fistan yaraşır
Ah bir giyse üstüne
Toycular Yarcan
Kolunda mercan
Ben sana kurban
Oy aman aman
Evleri yol üstüdür
Kemeri bel üstüdür
Her dem gidem o yare
Oy desinler dostudur.
(Anonim)
GEVAŞ İLÇE TURİZİM
TURİZM
Ülkemizin en büyük gölü olan Van Gölü kıyısında kurulmuş bulunan İlçemiz tabii güzelliği yanında turistik ve tarihi eserlere sahipliği açısından da oldukça zengindir. Özellikle yaz aylarında yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir. Gevaş’ta her devrin izlerine rastlamak mümkündür. Bunlardan bazıları başlıklar halinde aşağıda gösterilmiştir.
İZETTİN ŞİR CAMİİ :
Selçuklu döneminin mimari özelliklerini taşır. Miladi 1257 Hicri 635 yılında İzettin Şir adına Abdullah Han tarafından yaptırılmış, en son 2005 yılında restore edilmeye başlanan eser halen ibadete açık tutulmaktadır. (bkz. karşıyaka mahallesi)
HİŞET KALESİ : Urartulardan kaldığı bilinen kalenin bugün için bir duvarı kalmış parça ve yıkıntıları bulunmaktadır.(bkz. karşıyaka mahallesi)
HATUN (CELME HATUN) KÜMBETİ :
İzettin Şir kızı olan Halime Hatun adına yaptırılan kümbet gerek mimari gerekse bezemeleri ile Osmanlı öncesi Türk sanatının zarif bir örneğidir. HALİME HATUN türbesi 1325 Hicri 703 yılında yaptırılmıştır. Kare bir kaide üzerine inşa edilen eser çokgendir. Bu şaheser büyük usta Esed tarafından yapılmış, etrafında Besmele ile FETİH suresinin tamamı kemer üzerinde büyük ustalıkla yazılmıştır.
(bkz. karşıyaka mahallesi)
TARİHİ SELÇUKLU TÜRKLERİ MEZARLIĞI
Miladi 639 yılında fethedilen Gevaş, Selçukluların önemli merkezlerinden biri olmuştur. Bu nedenle çok sayıda mezarlık mevcuttur. İki kısımdan oluşan tarihi mezarlıkta çoğu şehit 60.000’ e yakın metfun bulunduğu söylenir. Bu tarihi mezarlık yanında çokta yatırın bulunduğu görünen bir gerçektir. (bkz. karşıyaka mahallesi)
GEVAŞ AKDAMAR ADASI KİLİSESİ
Kıyıdan 7 km. uzaklıkta Van Gölü içinde bulunan Akdamar Adası ve üzerinde bulunan Akdamar Kilisesi M.S. 915-921 yılları arasında VASPURAKAN kralı 1. Gagik tarafından yaptırılmıştır. Eserde iç duvarlar freskler dış duvarlarda rölyeflerle süslüdür. Dış duvarlarında çeşitli hayvan kabartmaları, kilise içerisinde boya ile yapılmış çeşitli resimler, Hz.İsa’nın çarmıha gerilmesi ve havarilerin figürleri mevcuttur. Eski yıllara nazaran turistik geziler azalmış ise de bölgesinde huzur şehri olan ilçemiz görülmeye değer tabii tarihi ve turistik zenginliklere sahiptir.
Akdamar adasındaki bu tarihi kilise, kültür varlıklarını koruma projesi kapsamında 2005 yılında restorasyon çalışmalarına başlanmıştır. Restorasyon süresince kilise ziyaretçilere kapatılmıştır.
GEVAŞ AKDAMAR İSKELESİ:
Akdamar adasına için ada karşısında işletmesi İl Özel İdare Müdürlüğünce yapılmakta olan iskeleden: S.S. Gevaş Akdamar Göl Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifine ait gemiler tarafından yapılmaktadır.
İskele Telefon Numaraları : 0(432) 6123864-2161505
KİLİSE DUVARLARINDAKİ HEYKEL VE RESİMLER
KUZEY CEPHESİ
Bu yönde Basta Incil Yazari Aziz Markos olmak üzere asagiya inildikçe sirasiyla Adem ile Havva nin yasak meyveyi yemesi , cenetten kovulma sahneleri ile Samson ’un düsmanini öldürme sahnesi , rozetler içinde veya ayakta havariler, azizler resim programi ile ana konular yer almaktadir.
Ayni cephede siren, deve, tavsana hücum eden kartal ve iki adet tavus kusu ile Yuda kentinin hükümdari Lezekiel ve Esaias canlandirilmistir.
DOĞU CEPHESİ
Bu cephede haç kolu duvarının üst kısmında incil yazarı Vaftizci Yahya (Ioannes Prodromos) ve hemen altındaki kabartma grubunun ortasındaki madalyonun içinde Bağdaş kurmuş oturur vaziyetteki Abbasi halifesi Muktedir olduğu tahmin edilen figür bulunmaktadır. Altındaki iki nişin etrafı aziz, havari ve peygamber figürleri ile bezenmiş olup , sağ elleri yukarı kalkık figürler bir şeyi işaret etmektedirler. Ortadaki dar uzun pencereyi kuşatan kabartmaların altındaki hayvan figürleri günlük hayattaki kesitleri ifade eder. Bu cephenin batısındaki figürlerde “ Ateşte üç ibrani genci” ve “Aslan ininde Daniel” efsaneleri canlandırılmıştır.
Güney Cephesi :
Bu cephedeki haç kolunun üst kısmında İncil Yazarı Lukas yer alır.Tepedeki Madalyonunun içinde Peygamber Samuel’in büstü bulunmaktadır. Bu cephede Tevrat ve İncil den sahneler birlikte görülmektedir. Sonradan ilave edilen çan kulesi orta mekandaki figürleri örtmüş olup iki yan duvarda konu olarak Hazreti Yunus, Davut ve Goliath efsaneleri canlandırılmıştır. Hz. Davut sapanıyla Kılıçlı,kalkanlı ve zırhlı Goliath’ı nasıl yendiği efsaneleri yer almaktadır. Bu cephenin batısında ise tahtta oturan ve kucağında İsa’yı taşıyan Meryem Ana figürü bulunur. Daha batıdaki pencere altında sırası ile Hz.İbrahimin oğlunu kurban etme sahnesi, Hz. Adem’in yasak meyveyi yemesi ve Hz.Yunusun denize atılıp balina tarafından yutulması ile kurtulması efsaneleri canlandırılmıştır.
Batı Cephesi :
Ana giriş olan bu cephede sonradan ilave edilen ön mekan çoğu figürleri örtmüştür. Bu cephedeki haç kolunun üstünde İncil Yazarı Aziz Matheus yer almaktadır.Bu yöndeki ana konu Vaspurakan Kralı I. Gagik’in kilisenin maketini Hz. İsa’ya sunması efsanesi canlandırılmış olup, Bu yöndeki diğer motifler ise Hz.İsa melekler ve kerubinler ile birlikte yer almaktadır.
